Leszczyński Rafał h. Wieniawa (zm. 1527), sekretarz i poseł Zygmunta I, kasztelan lędzki, biskup przemyski, następnie płocki. Syn Kaspra, podkomorzego kaliskiego (zob.), i Zofii z Oporowa, starszy brat Jana, kasztelana brzesko-kujawskiego (zob.). Wychowywał się zapewne na dworze królewskim. Ok. r. 1498 został sekretarzem królewicza Zygmunta Jagiellończyka i rychło zyskał jego zaufanie. Od r. 1498 przebywał razem z królewiczem na dworze w Budzie, w imieniu Zygmunta obejmował księstwo głogowskie (1499) i opawskie (1501). Od r. 1502 pozostawał na dworze w Głogowie. W r. 1504 posłował w imieniu Zygmunta na sejm piotrkowski, w r. 1505 przebywał w Polsce z ważną misją przeciwdziałania uchwałom ograniczającym handel polsko-śląski. W wyniku starań w tej sprawie na sejmie radomskim udało mu się uzyskać tymczasowe zawieszenie uchwał. Równocześnie prowadził wówczas starania o przyznanie Zygmuntowi namiestnictwa na Litwie lub w Prusach Królewskich. Skoro z początkiem sierpnia t. r. Aleksander wyraził gotowość powierzenia Zygmuntowi gubernatorstwa Prus Król., L. wyjechał do Lidzbarka Warmińskiego, aby pozyskać bpa Łukasza Watzenrodego dla tej nominacji wobec Stanów Pruskich, jednak bez rezultatu.
Szczególnie energicznie zabiegał L. o utorowanie Zygmuntowi drogi do tronu polskiego. Rozmowy w tej sprawie przeprowadzał na zjeździe w Kole w drodze powrotnej z Warmii. W połowie stycznia 1506 r. przyjechał z Zygmuntem do Krakowa, skąd został wysłany na sejm lubelski, na którym skutecznie bronił interesów królewicza. W miesiącach letnich zabiegał o poparcie dla Zygmunta na Mazowszu, w sierpniu towarzyszył mu w drodze na Litwę. Natychmiast po otrzymaniu w Liwie wiadomości o śmierci Aleksandra został L. 19 VIII wysłany wraz z Jerzym Aleksandrowiczem Holszańskim do Wilna, aby przygotować wyniesienie Zygmunta na wielkiego księcia litewskiego. Posłował następnie na elekcję do Piotrkowa (8 XII 1506), walnie przyczyniając się do wyboru Zygmunta na króla polskiego. Umocniło to jego stanowisko u boku Zygmunta, który zatrzymał go na dworze jako sekretarza, używając do licznych poselstw, przede wszystkim w sprawach dotyczących konfliktu polsko-krzyżackiego i administracji Prus Królewskich. W październiku 1507 jeździł L. na zjazd Stanów Pruskich do Elbląga, a następnie z poselstwem Stanów do regentów krzyżackich w Królewcu dla pohamowania rozbojów publicznych, w sierpniu 1508 r. był na zjeździe w Malborku i dopilnowywał realizacji postulowanych przez króla zmian ustrojowo-organizacyjnych w Prusach Królewskich (m. in. dotyczących powoływania członków rady pruskiej).
W r. 1509 otrzymał L. ważne strategicznie starostwo człuchowskie, które dzierżył do r. 1521. T. r. został wysłany przez radę senatu do papieża Juliusza II z prośbą o interwencję w sprawie krzyżackiej, w maju 1511 posłował do ks. Jerzego saskiego z protestem przeciw intrygom prowadzonym w Moskwie przeciw Polsce przez protegowanego księcia – Krzysztofa Schleinitza. Dn. 7 IV 1512, na wieść o śmierci Watzenrodego, został L. wraz z podkanclerzym Krzysztofem Szydłowieckim wysłany do kapituły warmińskiej, aby dopilnować zgodnego z interesem Polski obsadzenia biskupstwa. Postawieni przed faktem dokonania pośpiesznego, bez uprzedzenia króla, obrania biskupem Fabiana Luzjańskiego (5 IV), rozpoczęli oni pertraktacje z kapitułą i nowym biskupem. Ostatecznie zostały one sfinalizowane 7 XII 1512 układem piotrkowskim, regulującym sprawę udziału króla w wyborze biskupów warmińskich. We wrześniu t. r. jeździł L. z polecenia Zygmunta do bpa pomezańskiego Hioba Dobenecka, a w r. n. uczestniczył w spotkaniu z posłami ks. Jerzego saskiego we Wschowie. Zlecone L-emu przez sejm piotrkowski w r. 1514 poselstwo do cesarza Maksymiliana I, którego miał skłonić do uznania praw Polski w sporze z zakonem krzyżackim, zakończyło się niepowodzeniem. Nie przyjęty przez cesarza, otrzymał L. jedynie wymijającą odpowiedź od jego doradców.
Tym niemniej pozycja L-ego wzrosła. Mówiło się wówczas, że Maciej Drzewicki, który po przejściu na biskupstwo włocławskie zmuszony był zrzec się wielkiej pieczęci, zabiega o wyniesienie L-ego na urząd kanclerski. Niewątpliwie protekcji Drzewickiego, który darzył L-ego zaufaniem i przyjaźnią, zawdzięczał L. swoje kolejne zaszczytne misje dyplomatyczne. Po odprawieniu w styczniu 1515 poselstwa na zjazd Stanów Pruskich w Nowym Mieście Lubawskim w sprawie złożenia przysięgi królowi, wziął L. udział w sejmie krakowskim. W lipcu t. r. uczestniczył wraz z Drzewickim i Janem Dantyszkiem na kongresie wiedeńskim. Po kongresie cesarz zatrzymał na swoim dworze Drzewickiego i L-ego, mieli oni wziąć udział w rozjemczym spotkaniu z pełnomocnikami w. mistrza Albrechta, do czego jednak nie doszło z powodu wygórowanych żądań tego ostatniego. Udali się natomiast do Wenecji, aby zapośredniczyć pokój między cesarzem a republiką oraz wezwać Wenecję do udziału w krucjacie antytureckiej. Nic jednak nie sprawiwszy, wrócili wprost do Polski późną jesienią t. r. W styczniu 1517 wyruszył L. ponownie do cesarza, zawożąc odpowiedź Zygmunta I w sprawie proponowanego mu przez Maksymiliana I małżeństwa z księżniczką Eleonorą. Choroba, na którą zapadł w drodze, sprawiła, że dotarł do Wiednia dopiero w maju, gdy sprawa małżeństwa z Eleonorą była już nieaktualna. Równocześnie miał on przedstawić Maksymilianowi prośbę króla o powstrzymanie w. mistrza Albrechta od nieustannego prowokowania Polski. L. wystąpił w tej kwestii bardzo stanowczo, oświadczając, iż Polska będzie zmuszona do rezygnacji z pośrednictwa cesarskiego w rozwiązaniu sporu z Zakonem. W jesieni t. r. posłował L. do w. mistrza, żądając zaprzestania napadów na Warmię.
Mimo iż politycznie najbliżej związany z Drzewickim i Szydłowieckim, pozostawał L. także w dość bliskich kontaktach z prymasem Janem Łaskim i dał się mu pozyskać dla przeprowadzenia planu zespolenia Pomorza Zachodniego z Polską. Prowadził w tej sprawie pertraktacje z księciem Bogusławem X w lecie 1517 r. podczas pobytu w Szczecinie, następnie w październiku t. r. podczas spotkania z posłem księcia w Gnieźnie oraz w styczniu 1518 r. znowu w Szczecinie, wysłany tym razem przez Zygmunta I, aby zaprosić Bogusława na ślub z Boną. Wówczas to zabrał przygotowany przez księcia projekt wieczystego przymierza z Polską oraz uzyskał cenne informacje o przygotowaniach wojennych zakonu krzyżackiego. Obecny na sejmie krakowskim (luty–kwiecień 1518) przedłożył L., zapewne przewieziony ze Szczecina, projekt, ale rokowania zostały wstrzymane.
Dn. 10 V 1518 został L. kasztelanem lędzkim. Wkrótce potem wyruszył wspólnie z bpem płockim Erazmem Ciołkiem i marszałkiem lit. Boguszem na sejm Rzeszy do Augsburga, aby w imieniu Zygmunta I, zastępującego nieletniego elektora czeskiego Ludwika, wziąć udział w elekcji wnuka cesarskiego Karola I hiszpańskiego na cesarza. Wobec odłożenia elekcji do sejmu we Frankfurcie nad Menem w r. n. zobowiązali się posłowie polscy wobec Maksymiliana do oddania wówczas głosu na Karola. W sprawie zaś krzyżackiej przekazali oświadczenie, iż Polska nie zgadza się na sąd rozjemczy. W maju 1519 udał się L. wraz z Drzewickim na czele poselstwa polskiego na elekcję do Frankfurtu nad Menem. Obszerne i elastyczne instrukcje pozwalały im na dość swobodną grę polityczną w celu uzyskania za cenę oddanego głosu możliwie największych dla Polski korzyści, a zwłaszcza gwarancji wobec spodziewanej wojny z zakonem. Zmuszeni ze względów proceduralnych do ścisłego współdziałania z delegacją czeską, a ponadto idąc za głosem własnej prohabsburskiej orientacji, nie podjęli oni jednak próby poparcia kandydatury francuskiej lub głosowania na neutralnego kandydata. Nie powiodły się im pertraktacje z mandatariuszami Karola hiszpańskiego. L. pertraktował z nimi osobiście w Höchst, nie udało mu się jednak zawrzeć nawet prowizorycznego układu. Dn. 27 V oddali polscy posłowie głos na Karola przesądzając o jego wyborze. Nie wpłynęło to jednakże na załatwienie postulatów polskich przez posłów Karola, którzy po przybyciu do Frankfurtu nadal zasłaniali się brakiem pełnomocnictw. Na przełomie 1519 i 1520 r. przebywał L. w Człuchowie, pilnie obserwując zbrojne przygotowania na terenie Nowej Marchii. Z początkiem 1520 r. posłował do Bogusława X pomorskiego.
Pochłonięty służbą dyplomatyczną i z niej czerpiąc główne korzyści, zdał L. administrowanie swoimi dobrami na brata Jana. Wspólnie z nim i z stryjecznym bratem Rafałem (synem Rafała, marsz. nadwornego), był współwłaścicielem Leszna z przyległościami, wszedł nadto w posiadanie dóbr gołuchowskich w pow. kaliskim. Większość transakcji majątkowych dokonywał wspólnie z Janem i zdaje się, iż do końca nie przeprowadzili oni działu dóbr. Jedynie w r. 1520, przy okazji podziału dokonanego między Janem a stryjecznym bratem Rafałem, podjął L. zobowiązania spadkowe na rzecz Rafała. Pozostawało to zapewne w związku z zamierzonym przez L-ego przejściem do stanu duchownego, do czego przygotowywał się od dawna. Już w r. 1510 otrzymał bowiem kanonię poznańską, w 1511 został kanonikiem krakowskim, w 1512 gnieźnieńskim. Dn. 15 VII 1520 mianował Zygmunt I L-ego biskupem przemyskim; dopiero wówczas przyjął L. wyższe święcenia duchowne. Dn. 5 I 1521 jego nominacja uzyskała potwierdzenie papieskie. Niewiele miał L. jednak czasu na zajęcie się sprawami diecezji, głównie bowiem przebywał u boku króla, który zresztą podkreślał polityczny wzgląd tej nominacji oraz chęć wynagrodzenia L-emu usług w służbie dyplomatycznej. W kwietniu 1521 uczestniczył L. w układach z zakonem krzyżackim w Toruniu, z początkiem r. n. pośredniczył w układach Zygmunta I z zagrożonym przez Brandenburgię Bogusławem X pomorskim. Po śmierci Erazma Ciołka, dn. 26 X 1522 otrzymał L. nominację na biskupstwo płockie, przy czym sprawa objęcia przez L-ego nowej diecezji złączyła się ściśle z konfliktem krzyżackim. Popierający bowiem brandenburczyków papież Hadrian VI nadał równocześnie biskupstwo płockie bratu w. mistrza Janowi Albrechtowi. Dn. 1 XII 1522 L. został wprawdzie wybrany przez kapitułę, ale walka o uznanie jego nominacji przez papieża została uwieńczona pomyślnym wynikiem dopiero 6 VI 1523. Po objęciu biskupstwa płockiego zrezygnował L. z kanonii krakowskiej. Dobra biskupie oddał w administrację bratu Janowi. Dn. 14 I 1524 odbył uroczysty wjazd do katedry w Płocku. Nadal współpracował z Drzewickim, a także z Piotrem Tomickim. W r. 1525 uczestniczył w marcowych obradach senatu w Krakowie nad projektem sekularyzacji Prus krzyżackich, był obecny przy zawarciu traktatów krakowskich z Albrechtem Hohenzollernem i świadkiem hołdu pruskiego z 10 IV. Mimo iż, jak można sądzić, popierał projekt sekularyzacji zakonu ze względów politycznych, gorliwie bronił diecezji przed wpływami reformacji. T.r. z jego inicjatywy wydano na Mazowszu dekret przeciw luteranom. L. zmarł 23 III 1527 w Pułtusku i został pochowany w tamtejszej kolegiacie.

Boniecki; Czaplewski, Senatorowie Prus Król.; Korytkowski, Prałaci gnieźn., II; Sarna W., Dzieje diecezji przemyskiej. Cz. I: Episkopat przemyski obrządku łacińskiego, Przemyśl 1902; – Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910; Górski K., Starostowie malborscy w latach 1457–1510, „Roczniki Tow. Nauk. w Tor.” R. 63: 1958 [druk.] 1960 z. 1; Karwowski L., Leszczyńscy herbu Wieniawa, „Mies. Herald.” R. 7: 1914 s. 71–4; Liske X., Zjazd w Poznaniu w roku 1510, Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1875 III 231–3, 240–1; Nowogrodzki S., Rządy Zygmunta Jagiellończyka na Śląsku i Łużycach, Kr. 1937; Nowowiejski F., Płock, Płock 1917; Pociecha W., Geneza hołdu pruskiego, Gdynia 1937 s. 33, 38, 39, 49, 63, 65–6, 68–70, 76–7, 81, 86, 110, 129–30; tenże, Królowa Bona (1494–1557), P. 1949 I–II; tenże, Polska wobec elekcji cesarza Karola V w roku 1519, Wr. 1947 s. 9, 35–8, 45, 54, 77–81, 83–6; Polska służba dyplomatyczna XVI–XVIII w., Wr. 1966; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1946; Wyczański A., Francja wobec państw Jagiellońskich w latach 1515–1529, Wr. 1954; Zins H., Walka Polski o obsadę biskupstwa warmińskiego na przełomie XV i XVI w., „Annales Univ. M. Curie-Skłodowska”, S. F, Vol. 12: 1957 [druk.] 1960 s. 68, 85; – Acta capitulorum, II; Acta Tom., I–IX; Akta Aleksandra; Corpus Iuris Pol., III; Matricularum summ., III, IV; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, Göttingen 1948–50 pars I–II; – WAP w Gd.: rkp. nr 300, 29/5, nr 300, 29/6; – Informacje Adama Penkalli na podstawie materiałów z Archivio delle Congregazione del Concilio w Rzymie (Series epis. Ploc.) i Bibliothèque Nationale – Paryż (Fonde Latin 16, 973 k. 3v.–k. 34z).
                                                                                                                                                                                                                                   Halina Kowalska